OlsztyńskieTramwaje.pl

Jadąc tramwajem część z nas zapewne zastanawia się, co oznaczają znaki umieszczane przy torowisku albo symbole wyświetlane na sygnalizatorach. Część z tych znaków znaleźć można w kodeksie drogowym, ale niektóre są specyficzne dla Olsztyna.

Prawo o ruchu drogowym, a precyzyjnie jego akt wykonawczy, czyli rozporządzenie ministra infrastruktury, określa dziewięć typów znaków oraz trzy typy sygnalizatorów dla kierujących tramwajami (plus dodatkowo jeden typ sygnalizatorów dla autobusów i trolejbusów). Przy polskich torowiskach zobaczyć można jednak znacznie więcej znaków dla motorniczych – te inne to już oznaczenia wprowadzane przez konkretnych zarządców infrastruktury tramwajowej. Nie są one skodyfikowane, ale większość z polskich 15 sieci tramwajowych stosuje identyczne lub bardzo podobne oznaczenia, więc jadąc do innego miasta nie powinniśmy mieć problemu z odczytaniem znaków. Zazwyczaj zachowują one format i stylistykę, w tym liternictwo, znaków „oficjalnych” z rozporządzenia.

Olsztyńskie Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne, które zarządza siecią tramwajową w naszym mieście, do dziewięciu znaków ustawowych dodało dziewięć własnych, więc przy torowiskach zobaczymy ich w sumie 18 rodzajów. Jeśli chodzi o sygnalizatory, to oprócz wymienionych w rozporządzeniu w Olsztynie stosuje się dodatkowo tzw. lampy matrycowe – wielokolorowe wyświetlacze pozwalające pokazać numer toru. Znajdziemy je w zajezdni oraz na krańcówkach Dworzec Główny, Kanta i Pieczewo.

Zacznijmy od znaków uniwersalnych, które zobaczymy w całej Polsce. Mają one standardowe wymiary 30×30 cm i – z wyjątkiem znaków BT-1, BT-3 i BT-4 – czarną obwódkę o szerokości 1 cm, wewnątrz której znajdują się symbole i napisy. Znaki te umieszcza się po prawej stronie toru lub nad nim, a te oznaczone symbolami AT można powiesić także na słupach w międzytorzu, w odległości od 50 do 200 metrów od miejsca niebezpiecznego.

Znak o symbolu AT-1 przedstawia czarną literę S na białym tle z czarnym obramowaniem i ostrzega motorniczego lub motorniczą o zbliżaniu się do miejsca, w którym ruch tramwajów sterowany jest sygnalizacją świetlną.

Znak AT-2 pełni podobną funkcję – z tą różnicą, że informuje o zbliżaniu się tramwaju do sygnalizacji świetlnej, gdzie wzbudza on fazę wydzieloną właśnie dla niego. Podobnie także wygląda – z tą różnicą, że na białym tle z czarną ramką znajduje się czarna litera W.

Znak AT-3 ostrzega o znacznym spadku podłużnym toru, którego wartość – zazwyczaj w promilach – podana jest na samej tabliczce, nad symboliczną równią pochyłą w kolorze czarnym opadającą w prawo.

Odpowiednikiem powyższego znaku przy stromym podjeździe jest znak AT-4 przestrzegający przed znacznym wzniesieniem toru, także w wyrażoną na samym znaku wartością. Tu też mamy równię pochyłą, ale opadającą od prawej do lewej, czyli dla nas, czytających od lewej do prawej – wznoszącą się.

Znak AT-5 – czarna litera K na białym tle w czarnej ramce – informuje motorniczą lub motorniczego, że zbliża się do skrzyżowania, na którym opuszczając je ma obowiązek ustąpienia pierwszeństwa pojazdom jadącym na wprost.

Znak BT-1 to ograniczenie prędkości tramwaju, które obowiązuje do najbliższego skrzyżowania lub rozwidlenia torów (a więc skrzyżowanie torowiska z ulicą czy drogą zakazu nie odwołuje!) lub do miejsca, gdzie umieszczono znak BT-2, czyli koniec ograniczenia prędkości. Podobnie jak w przypadku znaku dla pojazdów kołowych liczba (czarna na znaku BT-1, szara na BT-2) umieszczona na białym polu wyraża maksymalną dozwoloną prędkość wyrażoną w kilometrach na godzinę.

BT-3 – czarna litera B na białym tle w czerwonym obramowaniu – to znak oznaczający blokadę zwrotnicy: zakazuje motorniczym wjeżdżanie tramwajem pod urządzenie sterujące zwrotnicą, dopóki poprzedni pojazd jej nie opuści.

Ostatni z „państwowych” znaków – BT-4 (Stop – zwrotnica eksploatowana jednostronnie) – to zakaz wjazdu na zwrotnicę bez zatrzymania się i sprawdzenia przez kierującego tramwajem, czy położenie iglicy jest prawidłowe. Znak przedstawia literę Z i znajdujący się pod nim napis „Stop” umieszczone w czerwonym kwadracie z dwiema obwódkami – szerszą, białą wewnątrz i cieńszą, czarną na zewnątrz.

Pierwszy z lokalnych znaków stosowanych przez MPK Olsztyn, określany dodatkowym symbolem CT-1, to poziomy czerwony pas na białym, kwadratowym polu z czarną obwódką. Wskazuje on miejsce zainstalowania izolatora sekcyjnego dzielącego sieć trakcyjną. Jazda przez taki izolator odbywa się bezprądowo.

Znak CT-2 – dwa czerwone bufory (przypominające litery T w poziomie zwrócone do siebie daszkami) na białym polu z czarną obwódką – wyznacza granicę obszaru zasilania, czyli miejsca, w którym znajduje się granica obszarów sieci trakcyjnej zasilanych z różnych podstacji. Tu także znajduje się izolator, przez który tramwaj przejeżdża bez prądu.

Czarna litera Z na białym polu z czarną obwódką oznacza miejsce zainstalowania zdalnie sterowanej zwrotnicy. Napis VETRA pod spodem to informacja o rodzaju technologii radiowego sterowania rozjazdem.

Żółty kwadrat z jasnozieloną obwódką to oznaczenie odcinka toru – jego zwężenia lub łuku – gdzie nie jest zachowana skrajnia i tramwaj nadjeżdżający od strony tego znaku ma pierwszeństwo przejazdu.

Taki sam znak, tylko ze skośnym, czarnym przekreśleniem od lewego dolnego do prawego górnego rogu, oznacza koniec odcinka bez zachowanej skrajni.

Żółty kwadrat z jasnozieloną obwódką i podwójnym także jasnozielonym przekreśleniem (w kształcie litery X) to także oznaczenie odcinka toru – jego zwężenia lub łuku – gdzie nie jest zachowana skrajnia, ale ustawione z przeciwnej strony. Tramwaj nadjeżdżający od strony tego znaku musi ustąpić pierwszeństwa przejazdu wozowi jadącemu z przeciwka.

Zielony poziomy pas na żółtym polu z czarną obwódką to oznaczenie miejsca, w którym tramwaj musi się zatrzymać „w celu krótkiego postoju z powodu nietypowych uwarunkowań organizacyjno-ruchowych”. Mówiąc mniej slangowym językiem to po prostu przystanek techniczny.

Dwa czerwone symbole przypominające odwrócone od siebie pochylone litery L na białym polu z czarną obwódką to znak umieszczany na tych słupach trakcyjnych, na których znajduje się odgromnik.

Czarna litera T na białym tle z czarnym obramowaniem to znak umieszczany w miejscu, w którym powinno znajdować się czoło tramwaju po jego zatrzymaniu.

Wygląd podstawowych sygnalizatorów tramwajowych reguluje wspomniane na początku rozporządzenie ministra infrastruktury. Najpopularniejszy z nich – ST – jest dwukomorowy i chyba wszystkim znany. Biała pozioma kreska na czarnym tle to odpowiednik światła czerwonego, pionowa – zielonego, a pionowa migająca – żółtego lub, jak określają to inni, pomarańczowego.

Istnieją oczywiście sygnalizatory dla różnych kierunków ruchu, oznaczone symbolem STK. Oznaczenie kierunku na nich może być białą tabliczką z czarną strzałką wskazującą kierunek lub symbolem świetlnym w dodatkowej komorze sygnalizatora – wtedy strzałka ma kolor biały i jest wyświetlana na czarnym tle.

Dopuszczalne jest łączenie sygnałów dla różnych kierunków ruchu na jednym sygnalizatorze.

Osobne sygnalizatory – SB – przeznaczone są dla autobusów i trolejbusów. Te są trój-, a nie dwukomorowe – odpowiednikiem światła żółtego jest w nich umieszczona pośrodku przerywana pozioma kreska. Tu – w odróżnieniu od sygnalizatorów tramwajowych – występują jak w przypadku sygnalizacji kolorowej różne sekwencje przed zapaleniem się sygnału „stop” (pozioma kreska) i „jedź” (pionowa): przed pierwszym zapala się tylko przerywana pozioma kreska (żółte), przed drugim łącznie obie poziome – ciągła i przerywana (czerwone i żółte).

Na ulicach można spotkać też sygnalizatory typowe tylko dla ruchu tramwajowego, występujące w przepisach pod symbolem STT. Czterolampowy wyświetlacz zajmuje mniej miejsca niż klasyczny dwukomorowy i jest bardzo uniwersalny – można na nim wyświetlić zarówno sygnał zakazu, jak zezwolenia na jazdę i to równocześnie w różnych kierunkach. Zapalenie się wszystkich trzech górnych lamp to zakaz jazdy.

Zapalenie się dolnego światła w połączeniu z jednym z górnych wskazuje zezwolenie na jazdę w którymś z kierunków.

Sygnalizator STT pozwala też na wyświetlenie sygnału jazdy w więcej niż jednym z kierunków – w takim wypadku oprócz dolnego światła zapalają się odpowiednie światła górne wskazujące kierunek dozwolonej jazdy.

W olsztyńskiej sieci tramwajowej stosuje się też sygnalizatory rozjazdowe. Ustawione przed zwrotnicami na odcinkach jednotorowych informują motorniczych o zajętości toru.

Ponieważ w Olsztynie zwrotnice sterowane są zdalnie, sygnalizatory posiadają też funkcję informowania motorniczych, czy wysłany przez nich sygnał do zmiany położenia iglicy został zarejestrowany i jest przetwarzany. Taką rolę spełnia wyświetlana w lewym dolnym rogu sygnalizatora czerwona kropka.

Gdy droga jest wolna i tramwaj może wjechać na odcinek jednotorowy, na wyświetlaczu zapala się sygnał zgody na wjazd – pionowa kreska.

Inny jest sygnał wolnej drogi w przypadku wjazdu do i wyjazdu z zajezdni – w takim wypadku wyświetla się kreska ukośna.

Jeśli na wyświetlaczu sygnalizatora rozjazdowego miga pozioma kreska, oznacza to, że przed tramwajem znajduje się zwrotnica w nieprawidłowym położeniu – ze źle dolegającą iglicą – lub właśnie jest ona przekładana za pomocą zwrotnika, który znajduje się w otworze napędu. Przy takim sygnale motornicza lub motorniczy mają obowiązek sprawdzić ułożenie rozjazdów, w razie potrzeby ręcznie je ustawić i dopiero wtedy mogą wjechać na trasę za sygnalizatorem.

Gdy na wyświetlaczu widać tylko czerwoną kropkę, oznacza to, że system zwrotnic działa w trybie awaryjnym. W takim wypadku tramwaj może wjechać na dany odcinek tylko po zgodzie dyspozytora ruchu.

Na terenie zajezdni oraz na krańcówkach Dworzec Główny, Kanta i Pieczewo MPK korzysta z tzw. lamp matrycowych. To wielokolorowe wyświetlacze, które mogą pokazać numer toru, na który ma wjechać tramwaj. Cyfra w odpowiednim kolorze oznacza ułożenie całej docelowej drogi przebiegu, czyli ustawienie wszystkich zwrotnic zgodnie z planem dojazdu na tor docelowy. Gdy droga przebiegu nie jest ułożona, na ekranie nie wyświetla się żaden numer, lecz trzy poziome kreski.

Biała cyfra to oznaczenie, na który tor wjechał poprzedni tramwaj – ostatnio ułożonej drogi przebiegu – albo na który tor wjedzie następny, którego przejazd przez rozjazdy jest właśnie przygotowywany, a zwrotnice odpowiednio przestawiane.

Cyfra w kolorze niebieskim to sygnał dla motorniczych, że żądana przez nich droga dojazdu do toru docelowego została ułożona, zwrotnice znajdują się we właściwym położeniu i można jechać.

Cyfra żółta oznacza, że któraś ze zwrotnic na trasie przebiegu nie jest właściwie ułożona albo właśnie przekładana jest ręcznie za pomocą zwrotnika, czyli mówiąc potocznie – wajchy.

Położenie zwrotnicy wskazuje strzałka kierunkowa na wyświetlaczu.

Biały krzyż (iks) ostrzega motorniczą czy motorniczego, że napęd zwrotnicy został zablokowany.

Krzyż (iks) czerwony oznacza, że w kieszeni do ręcznej zmiany zwrotnicy pozostał zwrotnik i należy go wyjąć.

Migający czerwony krzyż to sygnał, że zwrotnica nie została właściwie przestawiona i iglica nie dolega do szyny jak powinna, by bezpiecznie pokonać rozjazd.

Dla prowadzących tramwaj istotne są kombinacje wyżej wymienionych sygnałów. Na przykład sama strzałka kierunkowa nie zezwala jeszcze na wjazd na zwrotnicę, ponieważ oznacza ona, że rozjazd nie został zablokowany przed przestawieniem zwrotnicy pod przejeżdżającym tramwajem.

Dopiero w połączeniu z białym krzyżem daje zezwolenie na przejazd przez zwrotnicę (oczywiście, o ile zezwalają na to inne znaki i sygnały).

Czerwony krzyż i strzałka kierunkowa oznaczają, że w kieszeni zwrotnicy pozostał przyrząd do jej przestawiania, a sam rozjazd nie został zablokowany przed przełożeniem pod przejeżdżającym po nim tramwajem, więc wjazd na niego jest zabroniony.

Tak samo zakaz wjazdu na zwrotnicę oznacza migający czerwony iks. Takie światło to sygnał, że zwrotnica nie została właściwie przełożona i jej iglica nie dolega należycie, co z kolei nakłada na motorniczą czy motorniczego obowiązek sprawdzenia rozjazdu i ewentualnego ręcznego jego przestawienia.

Czerwony krzyż wyświetlany na białym i strzałka kierunku to znak, że zwrotnica została ułożona i zablokowana, ale w kieszeni napędu pozostał zwrotnik i dalsza jazda jest zabroniona.

Sygnał nieułożonej trasy przebiegu na lampie matrycowej łączy się z poziomą kreską na sygnalizatorze rozjazdowym i oznacza zakaz wjazdu na zwrotnicę.

Biała cyfra oznaczająca numer toru łączy się z kolei z poziomą kreską i czerwoną kropką na sygnalizatorze rozjazdowym – to sygnał, że taka była ostatnia trasa przejazdu lub aktualna jest właśnie układana i na zwrotnicę wjechać nie wolno.

Dozwolony wjazd oznacza to dopiero połączenie wyświetlanego na niebiesko numeru toru z pionową kreską na sygnalizatorze rozjazdowym.

Cyfra żółta występuje w połączeniu z migającą poziomą kreską na sygnalizatorze rozjazdowym – to informacja, że któraś ze zwrotnic na trasie przebiegu nie jest właściwie ułożona albo właśnie przekładana jest ręcznie za pomocą zwrotnika. W takiej sytuacji motorniczowie mają obowiązek osobiście sprawdzić zwrotnice na trasie i w razie ewentualnego problemu ręcznie je ustawić. Dopiero po dokonaniu tych czynności dalsza jazda jest dozwolona.

Wygaszony ekran lampy matrycowej i czerwona kropka na sygnalizatorze rozjazdowym to sygnał, że sterowanie zwrotnicami działa w trybie awaryjnym i na dalszą jazdę trzeba uzyskać zgodę dyspozytora ruchu.

 

 

Tekst nie powstałby bez życzliwej pomocy nieżyjącego już niestety rzecznika prasowego MPK Olsztyn Cezarego Stankiewicza, którego tym samym żegnamy na naszych łamach.